تکنیک های تفکر خلاق ؛ ۵ روش موثر برای رسیدن به ایده‌های خارق‌العاده
تفکر خلاق، توانایی تفکر درمورد مسائل و مشکلات با روشی نسبتا متفاوت، به‌منظور خلق راه‌حل‌های جدید است. در این راستا روش‌های مختلفی به‌عنوان تکنیک های تفکر خلاق وجود دارد که معمولا برای کمک به حل مسئله در محیط کار استفاده می‌شوند. با این حال، برای روبه‌روشدن با مشکلات و مسائل خارج از محل کار نیز کاربرد دارند.
در نگاه اول ممکن است برخی از تکنیک های تفکر خلاق مضحک به نظر برسند، اما اغلب اصول خوبی در آنها به‌کار گرفته شده است که نتایج آنها، شما را غافل‌گیر خواهد کرد. پیش از معرفی این تکنیک‌ها، ما به راهکارهایی برای فعال‌کردن بخش خلاق مغز اشاره خواهیم کرد و سپس ۵ تکنیک مهم تفکر خلاق را معرفی می‌کنیم.
مطلب مرتبط: تفکر خلاق چیست و چطور می‌توان خلاقانه فکر کرد؟
نیمکره راست مغز خود را درگیر کنید
تحقیقات متعدد در سال‌های اخیر، نشان داده است که نحوه عملکرد دو نیمکره مغز متفاوت است؛
- نیمکره چپ مغز، مبتنی بر منطق و نظم است.
- نیمکره راست مغز، روی جنبه‌های آشفته، خلاقانه و نوآورانه تمرکز دارد.
هرچند این دیدگاه به نظر افراطی می‌رسد، شواهد حاکی از آن است فعالیت‌های بدنی مؤثر برای بخش «خلاق» مغز، به شما کمک می‌کنند تا متفاوت فکر کنید.
برای این منظور، به‌سادگی میتوانید شکلی سه‌بعدی مانند بادکنک ترسیم کنید. این فعالیت می‌تواند فردی یا گروهی باشد تا به فرایندهای فکری شما یا دیگری کمک کند.
راه دیگر برای کنترل بخش خلاق مغز، خلق چیز جدیدی است که شاید فراتر از بادکنک، جعبه‌های مقوایی قدیمی بزرگ و کوچک یا حتی لِگو باشد. بسیاری از افراد می‌دانند که پازل‌های جیگسا (جورچین)، روش مناسبی برای تقویت تفکر خلاق است.
ساخت اشیاء دست‌ساز و بهکارگیری بخش آگاهانه ذهن پیرامون مشکلات فضایی، اغلب در حل مشکلات بزرگ و دست‌نخورده، به ناخودآگاه شما کمک می‌کند.
مهم‌ترین تکنیک های تفکر خلاق
۱. طوفان ذهنی (Brainstorming)
لینوس پائولینگ (Linus Pauling)، برنده ۲ جایزه نوبل، شیمی‌دان، بیوشیمیست و مبارز صلح، می‌گوید «بهترین راه برای داشتن ایده خوب، داشتن ایده‌های زیاد است.» به همین ترتیب، طوفان ذهنی یکی از تکنیک های تفکر خلاق و روشی مرسوم برای تجمع افراد و خلق ایده است. اصل شکل‌گیری طوفان ذهنی مبتنی بر این دیدگاه لینوس پائولینگ است که اغلب ایده‌ها خیلی خوب نیستند، بنابراین بهترین راه برای داشتن ایده خوب، خلق ایده‌های متعدد و در مرحله بعد، کنارگذاشتن ایده‌های غیرعملی و نامناسب است. مشکل اینجا است که هیچ معیار علمی‌ای برای تعداد ایده‌های موردنیاز در راستای یافتن ایده خوب یا حتی ضمانتی برای یافتن آنها، وجود ندارد.
به‌طور کلی توافق می‌شود که در مراحل ابتدایی، قوانین طوفان ذهنی به شرح زیر باشند:
- هر کسی حرفی برای گفتن دارد؛
- همه ایده‌ها ارزش یکسانی دارند؛
- هیچ انتقادی نسبت به عقاید دیگران مجاز نیست.
حداقل ۱ یا ۲ روش مختلف برای مدیریت جلسات طوفان ذهنی وجود دارد:
۱. هرکس یک ایده اولیه را دنبال کند، از آن برای تولید ایده‌های جدید بهره ببرد و زمانی که به نتیجه نهایی رسید، سراغ ایده جدید دیگری برود و این فرایند را تکرار کند.
۲. شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند تا آزادانه ایده‌های غیرمرتبطی را ارائه دهند که در ادامه می‌توانند با افراد مرتبط، گروه‌بندی شوند.
به‌طور کلی توافق می‌شود که پس از دوره اولیه طوفان ذهنی باز، باید دوره‌ای به ارزیابی ایده‌ها اختصاص یابد که در آنجا سؤالات و انتقادات مطرح شوند. این فرصتی برای بررسی ایده‌های اولیه با جزئیات بیشتر است تا برای ادامه یا توقف مسیرشان تصمیم گیری شود.
بسیاری از افراد نیز از این فرصت برای دسته‌بندی ایده‌ها بر اساس موضوع استفاده می‌کنند تا کاوش آن را ساده‌تر کنند که در نتیجه بسیاری از ایده‌ها مرتبط خواهند بود.
لازم است وقت زیادی به طوفان ذهنی اختصاص دهید؛ حتی وقتی فکر می‌کنید که ایده خوبی پیدا کرده‌اید، به جست‌وجو ادامه دهید؛ به‌ندرت پیش می‌آید که اولین ایده، بهترین باشد.
۲. نقشه ذهنی (Mind Mapping)
نقشه ذهنی یکی دیگر از تکنیک های تفکر خلاق است که اولین بار توسط تونی بوزان (Tony Buzan) مطرح شد و سپس توسط افراد بسیاری تعمیم یافت.
نقشه ذهنی از کلمات مرتبط با جهت یا خط استفاده می‌کند. این روش برای نمایش اطلاعات زیاد و به‌هم‌پیوسته، به‌شکل کاملا فشرده‌ای مناسب است و افراد بسیاری نیز از آن برای ارائه برنامه‌ریزی یا یادداشت‌برداری در جلسات استفاده می‌کنند.
نقشه‌های ذهنی معمولا با یک کلمه واحد در مرکز شروع می‌شوند و ایده‌ها و مفاهیم متصل به مرکز، از آن منشعب می‌شوند.
۳. تصاویر غنی (Rich Pictures)
تصاویر غنی، نمایی بصری از نقشه‌برداری ذهن هستند. دوباره شما تصویری از یک وضعیت ترسیم می‌کنید، با این تفاوت که تا حد ممکن از کلمات استفاده می‌کنید. کلمات به‌طور کلی ممنوع نیستند، اما اگر روی تصاویر تمرکز کنید، تفکر خلاق‌تری خواهید داشت.
تصاویر غنی، شما را به استفاده از رنگ‌ها و نمادها ترغیب می‌کند؛ هر چیزی واقعا کمک می‌کند که تصویر شما برای خودتان واقعی‌تر جلوه کند و موقعیت را به روشی متفاوت نشان دهد.
۴. تجسم آینده (Envisaging the future)
از دیگر تکنیک های تفکر خلاق، تجسم آینده نام دارد که یک تمرین گروهی جالبی به‌ویژه در زمان مواجهه با تغییرات است. در این روش:
- دیوار را با تکه‌‌های بزرگ کاغذ بپوشانید.
- از گروه بخواهید که از یک سمت دیوار شروع کنند و وضعیتی در زمان حال را ترسیم کنند. هیچ کلمه‌ای مجاز نیست، فقط باید عکس باشد، البته می‌توانند درباره طراحی‌های خود صحبت کنند.
- سپس از آنها بخواهید که موقعیت ایدئال آینده را در قسمت مقابل ترسیم کنند. در اینجا نیز هیچ کلمه‌ای نباید نوشته شود.
- در مرحله بعد، پل بزرگ نیم‌دایره‌‌شکلی، بین دو طرف حال و آینده بکشید و از گروه بخواهید که برای حرکت از یک طرف به طرف دیگر، آنچه را که باید اتفاق بیفتد ترسیم کنند. طی این فعالیت، گروه از کاری که باید انجام شود، آگاه می‌شود.
ایده اصلی اینجاست که با دیدن تصاویر، فاصله بین وضعیت فعلی و آینده مطلوب، به صورت «پل» ترسیم شود. با توجه به اینکه عمیق‌شدن در یک مسئله می‌تواند چشم‌انداز جدیدی به شما بدهد، میتوانید کاملا متفاوت عمل کنید.
۵. موقعیت‌های ایفای نقش (Role-Play Situations)
موقعیت‌های ایفای نقش یکی از دوره‌های توسعه مدیریت محسوب می‌شود که می‌توانند نتایج چشمگیری داشته باشند. البته علاوه بر یک دوره مدیریتی می‌توان به آن به‌عنوان یکی از تکنیک های تفکر خلاق نیز نگاه کرد.
«ایفای نقش» فقط تظاهر به ایفای نقش‌هایی مانند «من مشتری شما هستم» یا حتی «قدم‌زدن در اتاق و تقلید از حرکات یک حیوان» نیست که اغلب درست یا غلط، اتلاف وقت محسوب می‌شوند. برای انجام این تکنیک:
- صور فلکی کسب‌و‌کار یا صور فلکی سازمانی (organization constellations) است که بر اساس خانواده‌درمانی شکل گرفته و به گروه امکان می‌دهد تا در روابط متقابل درون تیم کند‌وکاو کند؛ این کار به‌واسطه بهکارگیری بازیگران یا اعضای گروه که نماینده افراد گروه و نه لزوما خود آنها هستند، انجام می‌شود.
- یک نفر داخل اتاق، دیگران را به شکلی قرار می‌دهد که مشکل را نشانشان دهد؛
- به‌نوبت، هرکس در این گروه حرکت می‌کند تا به بهترین شکل قرار گیرد؛ البته حرکت هر نفر، دیگران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه باید دوباره حرکت کنند؛
- نقطه پایانی زمانی است که همه از موقعیت خود در گروه، احساس راحتی کنند و این نشان‌دهنده شکل گروه و پویایی موجود در آن است؛
این روش بسیار قدرتمندی است که می‌تواند باعث اوج‌گرفتن احساسات شود، بنابراین باید فقط زیرنظر یک متخصص آموزش‌دیده صورت گیرد.
حتی افراد واجد شرایط برای رهبری، این نوع تمرین نقش‌آفرینی و افرادی که این کار را بارها انجام داده‌اند، ممکن است از نتایج به‌دست‌آمده غافل‌گیر شوند. درمورد تظاهر به شخص دیگری بودن و ابراز احساسات به‌جای او، نکته قابل‌توجهی وجود دارد که به‌شکل حیرت‌آوری می‌تواند به ابراز آزادانه احساسات و تفکر بسیار خلاق منجر شود.
۲ نکته کلیدی برای یادگیری تکنیک های تفکر خلاق
نکته اول: در همین نقطه متوقف نشوید
حتی وقتی فکر می‌کنید که به نقطه رضایت‌بخشی رسیده‌اید، کماکان ادامه دهید. به اولین راه‌حل بسنده نکنید؛ درعوض تا زمانی که وقت دارید، به‌دنبال ایده‌های دیگری باشید یا بیشتر هر ایده را بررسی کنید؛ آن ایده را درست به نقطه حماقت برسانید و ببینید شما را به کجا می‌برد..
به‌گفته اسکار لوانت (Oscar Levant)، بین نبوغ و جنون، مرز باریکی وجود دارد؛ سعی کنید از آن عبور کنید. به خودتان فرصت دهید تا دوباره به نقطه نبوغ برسید.
نکته دوم: با جریان همراه شوید
گاهی اوقات مفیدترین نتایج حاصل از تمرین‌های خلاقانه، فراتر از انتظار هستند؛ بنابراین اگر به نظر می‌رسد که ایده‌های شما پاسخ مستقیمی ندارند، آنها را رها نکنید؛ فقط بگذارید مدتی در جریان باشند و ببینید چه می‌شود.
بیشتر بخوانید: چطور خلاقیت درونی خود را بروز دهیم؟
